celibat

(łac. caelebs - nieżonaty) – dobrowolna lub obowiązkowa rezygnacja z małżeństwa przez osoby duchowne.

Chrystus żył bezżennie, dając świadectwo, jaki porządek będzie panował w Królestwie Bożym: małżeństwo nie będzie miało tam znaczenia. A kiedy saduceusze pytali, czyją żoną przy zmartwychwstaniu będzie niewiasta, której kolejnymi mężami było siedmiu braci, Jezus odpowiedział: Dzieci tego świata żenią się i za mąż wychodzą. Lecz ci, którzy uznani zostaną za godnych udziału w świecie przyszłym i w powstaniu z martwych, ani się żenić nie będą, ani za mąż wychodzić (Łk 20, 27-36). Celibat zapowiada więc życie niebiańskie, nowe stworzenie, świat, który ma nadejść. Jest stanem dla wybranych, którzy dla Królestwa Niebieskiego zostali bezżenni.

W Kościele rzymskokatolickim od początku kształtował się zwyczaj spontanicznego celibatu, który zalecano i pochwalano, np. bezżenni byli Tytus i Tymoteusz. Żonaci prezbiterzy po owdowieniu nie żenili się powtórnie. W pierwszych wiekach zalecano kapłanom wstrzemięźliwość seksualną, bez względu na to czy żyli samotnie, czy mieli rodziny. Żonaci mężczyźni byli dopuszczani do święceń, ale wyższe święcenia wykluczały pożycie małżeńskie; chyba że ktoś żenił się dopiero po przyjęciu święceń - wtedy tracił stanowisko duchowne. W II w. Tertulian pisał: I będzie składał ofiary (...) przez kapłana, który został powołany do kapłaństwa jako mąż raz żonaty lub w ogóle z dziewictwa do tego stanu włączony.

Z czasem zaczęto traktować celibat kapłański jako obowiązek. W 306 r. synod w Elwirze usankcjonował wcześniejszy obyczaj, wedle którego od żonatych mężczyzn, którzy przyjmowali święcenia kapłańskie, żądano wyrzeczenia się pożycia małżeńskiego. W zachowanych dokumentach czytamy, że biskupom, prezbiterom i diakonom, czyli wszystkim duchownym pełniącym posługę, nie wolno w żaden sposób współżyć ze swoimi żonami i płodzić dzieci; ktokolwiek zaś to uczyni, będzie pozbawiony godności stanu duchownego. Lecz mimo wprowadzania coraz surowszych zakazów i nakazów, a także kar do 10 lat pokuty za niewstrzemięźliwość duchownych, w praktyce celibat nie był prawem powszechnie przestrzeganym Jeszcze w IV wieku w Kościele zdarzały się całe dynastie kapłańskie, np. patron Irlandii, św. Patryk był synem diakona i wnukiem kapłana, a papież Sylweriusz (536-537) objął stolicę biskupią (choć nie bezpośrednio) po swoim ojcu, papieżu Hormizdasie (514-523). Jeszcze w piątym wieku w przepisach z soboru w Chalcedonie znaleźć można takie pojęcia jak episcopia (żona biskupa) i presbytera (żona kapłana). Do VII w. biskupi, także papieże, miewali małżonki, a ich synowie piastowali w Kościele najwyższe urzędy: św. Sylweriusz był synem 52. papieża - św. Hormizdasa, a święci Bonifacy I, Feliks III i Anastazy byli synami kapłanów.

W VIII w. celibat stał się prawem powszechnym na Zachodzie, ale dopiero papieże XI w. - zwłaszcza Grzegorz VII - zaangażowali się w walkę o jego upowszechnienie.

Przełomem dla wprowadzenia celibatu w życie było postanowienie Soboru Trydenckiego z 1563 roku. Wprowadził on seminaria duchowne jako najwłaściwszą, a z czasem jedyną drogę do kapłaństwa. Ustaloną w potrydenckim Kościele praktykę udzielania święceń nieżonatym mężczyznom Kościół łaciński zapisał ostatecznie – choć powołując się na prawodawstwo trydenckie – w ogłoszonym w 1917 roku Kodeksie Prawa Kanonicznego.

Sobór Watykański II potwierdził potrzebę celibatu duchownych, a jako uzasadnienie podał: aby łatwiej niepodzielnym sercem (1 Kor 7, 32-34) poświęcali się Bogu (KK 42). Paweł VI w encyklice Sacerdotalis celibatu z 24 VI 1967 r. potwierdził dotychczasowe prawo Kościoła w zakresie celibatu duchownych i podał jego uzasadnienie chrystologiczne, eschatologiczne i eklezjalne. Jan Paweł II w adhortacji apostolskiej o formacji kałanów napisał: Nie można zatem uważać celibatu kapłańskiego za zwykłą normę prawną albo całkowicie zewnętrzny warunek dopuszczenia do święceń, lecz należy widzieć w nim wartość głęboko związaną z sakramentem święceń upodabniającym do Jezusa Chrystusa, Dobrego Pasterza i Oblubieńca Kościoła, a więc wybór większej i niepodzielnej miłości do Chrystusa i Jego Kościoła, w pełnej i radosnej gotowości serca do podjęcia posługi pasterskiej.

Przyszli księża ślubują celibat podczas święceń diakonatu. Ale w Kościele katolickim celibat praktykowany jest także przez mężczyzn, którzy nie są kapłanami (braci zakonnych, członków instytutów świeckich) oraz przez kobiety (zakonnice, członkinie instytutów świeckich, dziewice i wdowy konsekrowane).

W Kościele prawosławnym - m.in. na podstawie uchwał synodu trulańskiego (691 r.), uznawanego tu za VII sobór powszechny - oraz w Kościele greckokatolickim obowiązuje tylko biskupów i mnichów, w katolickich Kościołach chaldejskim, syryjskim, koptyjskim, melchickim, syro-malabarskim zachowuje go ogół duchowieństwa. W in. Kościołach wschodnich nie jest prawnie regulowany. We wspólnotach protestanckich nie ma obowiązkowego celibatu duchownych.

© 2005-2007 Katolicka Agencja Informacyjna. Wszelkie prawa zastrzeżone.