Niedźwiadna: kościół św. Stanisława BM

Kościół w Niedźwiadnej występuje w źródłach po raz pierwszy w 1476 r.

Najstarsza zachowana wizytacja z 1609 mówi o kościele murowanym, lecz nie dostarcza żadnych informacji na temat okoliczności i czasu powstania zabytku. Opis drugiej wizytacji konstatuje: ".. A que Sit Erecta et Pundata nullum extat Documentum, tantum antiqua traditionibus ac posteros missa traditur erectam esse in titulam Sancti Sanislai Episcopi". Tak więc wizytator nie znalazł żadnego dokumentu, natomiast - co istotne - zauważył datę 1551 znajdującą się w kościele: "Erectam an reparata Anno Millesimo quigentesime quinquagesimc primo quod colligitur ex Inseriptione inserta teoto posita", zatem w roku 1551 obecny kościół już istniał. Omawiana wizytacja dostarcza także wiadomości na temat dalszej historii budynku, do końca XVII w. 14 sierpnia 1663 r., kościół i ołtarze zostały konsekrowane przez bpa Stanisława Starczewskiego. Trudno rozstrzygnąć, czy była to pierwsza konsekracja, czy też obrzędu dokonano powtórnie wskutek zniszczenia lub sprofanowania świątyni. Wizytacja o tym milczy. W 1692 r., w oktawę Bożego Ciała, w budynek uderzył piorun, powodując znaczne szkody, między innymi zniszczenie południowej połaci dachu. W rok później, w czasie wizytacji, zniszczenia nie były jeszcze naprawione, gdyż kościół jest "narażony wiatrom i piorunom" a sygnaturka "cała zniszczona".

Już w końcu XVII w musiała istnieć pierwsza kruchta, "bowiem wizytator wylicza od strony północnej tylko dwa okna. Okno wschodnie nie było jeszcze zamurowane, co wynika z tegoż zestawienia, a na belce tęczowej znajdowała się grupa Ukrzyżowania.

Kolejna wizytacja, z 1719 r., mówi, że kościół jest "niedawnemi czasy reperowany y dachówką pokryty, ... w tym kościele pułap nowy y chór nowy". Chodzi tu bez wątpienia o odbudowę po zniszczeniach od pioruna w 1692 r. Restauracji podlegało zapewne całe wnętrze, a wymiana stropu usunęła datę "1551", bo wszystkie dalsze wizytacje, począwszy od wizytacji z r. 1759 twierdzą, że nie można ustalić czasu budowy.

W tym ostatnim źródle zawarta jest już wiadomość, że święto konsekracji obchodzi się w dniu konsekracji katedry. Wśród dokumentów parafialnych wymieniony jest testament Zygmunta Grądzkiego z 1645r, zapisujący kościołowi 1000 zł. pol., na dobrach wsi Niedźwiadna.

Krótko przed 1781 r., data "opisania kościoła na wizytę Dekanalną" wystawiono staraniem poprzedniego proboszcza ks. Gurskiego nową kruchtę. W końcu XVIII w. zaginęła ostatecznie pamięć o konsekracji bo /o niej/ ".. pewności nie ma. Znaki, są tylko na ścianach. ...kościół jest w stanie dobrym, nieco potrzebuje reparacyi to jest przesypania dachówki".

Z odpowiedzi proboszcza na ankietę biskupa augustowskiego poznajemy stan budynku w 1822 r. - "Kościół w stanie miernym, - jednak znacznej i nieodzownej potrzeba reperacyi". Ściany wewnątrz wybielone lecz iuż poruynowane, zewnątrz nie bielone, w górze zaś gzymsy po większey części powypadały. Pułap i belki w stanie dobrym nad chórem tylko kilka desek braknie... Wieżyczka, czyli kopuła, w którey sygnałek znayduie się - ta przez wichurę gwałtowna wyroku 1817 do większey połowy wraz z krzyżem na niey będącym zwaliła się." Co do zapisu Zygmunta Grądzkiego "na reperacyą kościoła" okazuje się z tego samego tekstu, iż "od tey sumy należnego gruntu ciż Dziedzice opłacać nie chcą".

Widok zewnętrzny zabytku, jaki pozostawił w dwu akwarelach Stronczyńskiego nie różni się w zasadzie od współczesnego.

W 1896 r. przeprowadzono restaurację. Wtedy to zapewne nadano wnętrzu jego obecną postać i zmieniono wykrój wschodniego okna zakrystii.

Przegląd archiwalnych fotografii, z których najpóźniejszą wykonano w 1916 r., wykazuje niewielkie zmiany w stosunku do stanu aktualnego. Po wymienionym roku zlikwidowano sygnaturkę i przekształcono prostokątne wejście do kruchty i zakrystii na zamknięte półkoliście.

więcej www.niedzwiadna.pl

© 2005-2007 Katolicka Agencja Informacyjna. Wszelkie prawa zastrzeżone.