Tarnów: katedra

Świątynia zbudowana na planie podłużnym, orientowana, trzynawowa z wydłużonym prezbiterium zamkniętym trójboczną absydą oraz dobudowaną ze strony zachodniej wysoką na 72 m. wieżą ozdobioną koroną.

Nawa główna katedry stanowi jej najstarszą część. Nakrywa ją sklepienie sieciowe, krzyżowo-żebrowe. Chór muzyczny dobudowano w 1897 r. Pod chórem znajdują się późnogotyckie, wykonane u schyłku XV w. stalle kanonickie kapituły kolegiackiej. Snycerka stall tarnowskich wyróżnia się oryginalną dekoracją i rozmiarami.

W przejściu z nawy głównej do północnej stoi barokowa chrzcielnica z XVII w., wykonana w czarnym marmurze, z XX-wieczną nakrywą z blachy miedzianej. W nawie także monumentalny pomnik abp. Leona Wałęgi (zm. 1933) i neogotycka ambona (1894 r.).

Prezbiterium katedry powstawało stopniowo w wieku XV i XIX. Ozdobą starszej części są cztery renesansowo-manierystyczne pomniki grobowe: pomnik Barbary z Rożnowa, wnuczki Zawiszy Czarnego i matki Jana Hetmana Tarnowskiego (1520 r.) jest przykładem przyswajania stylu renesansowego przez rodzimych artystów i marmurowy pomnik Zofii Tarnowskiej, żony hetmana wielkiego koronnego Konstantego Wasyla Ostrogskiego (1570.

W dobudowanej części prezbiterium znajdują się stalle kanonickie wykonane pod koniec XIX w., witraże z przełomu wieków oraz stojące na konsolach kamienne figury świętych polskich (1892 r.), a także monumentalny przyścienny pomnik, upamiętniający Jana (zm. 1561) i Jana Krzysztofa (zm. 1567) Tarnowskich. Pomnik autorstwa Jana Marii Padovano jest dwukondygnacyjny i wygląda jak fronton świątyni greckiej. Jedyny motyw religijny tego dzieła to rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego na szczycie. W marmurze wyrzeźbiono sceny batalistyczne. U stóp pomnika znajduje się wejście do krypty grobowej Tarnowskich.

Pomnik Ostrogskich, poświęcony Januszowi Ostrogskiemu (zm. 1620) i jego pierwszej żonie Zuzannie (zm. 1596) jest wykonany w czarnym i czerwonym marmurze oraz alabastrze. Architektura dzieła jest renesansowa, ale jej wypełnienie -manierystyczne. Pomnik ukazuje marność ludzkiego życia i grozę śmierci, a równocześnie głosi chwałę magnackiego domu.

W przedsionku południowym portal gotycko-renesansowy wykonany po roku 1511 w kamieniu, wzorowany na drzeworycie Albrechta Durera przedstawiającym Chrystusa Boleściwego, tzw. w studni. Na uwagę zasługuje witraż przedstawiający pokłon Trzech Króli (1894).

Na wschodniej ścianie katedry znajduje się wizerunek Pana Jezusa Ukrzyżowanego, wykonany 1899 r. według projektu Antoniego Madayskiego, z którym Roman Brandstaetter łączy początki swego nawrócenia z judaizmu na chrześcijaństwo.

Nawa południowa powstała dzięki połączeniu w połowie XIX w. kaplic, które od XV w. dobudowywano do głównej części katedry. Polichromia na sklepieniach - współczesna. W kaplicy Matki Bożej Szkaplerznej znajdują się częściowo odsłonięte fragmenty polichromii z lat 1514-1526, zawierające sceny maryjne i pasyjne. Witraż w oknie zachodnim nawy południowej przedstawiajacy Dobrego Pasterza, pochodzi z roku 1899. Pozostałe witraże powstały w XX w. i przedstawiają wydarzenia współczesne.

W nawie południowej znajdują się dwa ołtarze. Ołtarz Najświętszego Sakramentu, kamienny, neorenesansowy z około roku 1900, zdobi wykonana z marmuru kararyjskiego płaskorzeźba Chrystusa wzorowana na fresku autorstwa Leonarda da Vinci przedstawiającym Ostatnią Wieczerzę. Tam także znajduje się tabernakulum oraz tron wieczystej adoracji Najświętszego Sakramentu, trwającej w katedrze od roku 1987. W pobliżu ołtarza stoi wysoka na 192 cm XX-wieczmna monstrancja.

W niszy drugiego ołtarza znajduje się łaskami słynąca figura Matki Bożej Bolesnej. Figura została wykonana w drewnie w XVII w., jest polichromowana i złocona. Historycy sztuki dostrzegają podobieństwo tarnowskiej figury do fragmentu obrazu Opłakiwanie autorstwa Van Dycka. Statua od początku wieku XX znajdowała się w przedsionku katedry i była otaczana powszechnym kultem. W 1987 r. została przeniesiona do nowowykonanego ołtarza, a w roku 2000 poddana gruntownej konserwacji, przywracającej pierwotny, kultowy charakter.

Spośród wielu elementów wyposażenia nawy południowej na uwagę zasługują: pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej (1521), pierwszej żony hetmana Jana Tarnowskiego wykonany po roku 1536 przez rzeźbiarza włoskiego Jana Marię Padovano (arcydzieło renesansowej rzeźby nagrobnej w skali europejskiej); pomnik grobowy ks. Marcina Łyczki (1578), prepozyta kolegiaty; grobowiec księcia Eustachego Sanguszki (1903), wykonany z białego marmuru; epitafium Stanisława i Katarzyny Ziębów (1622 r., w tle reliefowej tablicy znajduje się najstarszy widok Tarnowa).

Kruchta pod wieżą powstała w XV w., po odbudowie wieży katedralnej po jednym z pożarów. Portal prowadzący do katedry wykonany z piaskowca na początku XVI w. Z tego czasu pochodzą również drzwi obite blachą o motywie kratownicy z rozetkami. W kruchcie m.in.: pomnik Wincentego Witosa, pochodzącego z pobliskich Wierzchosławic oraz najstarsze w tarnowskiej katedrze epitafium wykonane w 1575 r. na upamiętnienie bliżej nieznanego rzeźbiarza krakowskiego Wojciecha.

Nawa północna powstała około 1850 r. przez połączenie w jedną całość kaplic św. Anny i Świętych Relikwii oraz kruchty. Z tej nawy prowadzą drzwi do dobudowanego w 1897 r. przedsionka północnego z zabytkowym, najstarszym w katedrze portalem gotyckim z 1400 r. Obecnie przedsionek jest Kaplicą Martyrologii Polskiej, w ołtarzu znajduje się obraz bł. ks. Romana Sitko, męczennika Oświęcimia. Na ścianie wewnętrznej znajduje się wykonana z brązu tablica z nazwiskami 24 zamordowanych podczas II wojny światowej kapłanów diecezji tarnowskiej. Witraże nawy północnej wykonano u schyłku XIX w. W tej nawie najcenniejszy jest pomnik trzech Janów ufundowany przez Jana Hetmana Tarnowskiego około 1536 r.: jego ojca Jana Amora, brata Hetmana Jana oraz zmarłego w niemowlęctwie synka Jana Aleksandra.

© 2005-2007 Katolicka Agencja Informacyjna. Wszelkie prawa zastrzeżone.