Tyniec: opactwo benedyktynów

Klasztor i kościół o.o. benedyktynów pw. św. Piotra i Pawła.

Mieści się na wysokim, kamiennym brzegu Wisły, obecnie w granicach Krakowa.

Benedyktynów sprowadził do Tyńca z Francji w 1044 r. najprawdopodobniej książę Kazimierz Odnowiciel wraz z biskupem Aronem, a na wzgórzu tynieckim osadził ich ok. 1070 r. Bolesław Śmiały.

Jeszcze w XI w. mnisi wznieśli pierwszą kamienną romańską bazylikę, której resztki odkryto przed kilkunastu laty pod posadzką obecnego kościoła. Odkryto tam również groby opatów, zawierające cenne przedmioty liturgiczne, wśród nich unikalny romański kielich podróżny ze szczerego złota wraz z pateną.

Romański kościół i klasztor zostały doszczętnie zniszczone, prawdopodobnie podczas napadu Tatarów w 1260 r., wkrótce jednak, bo jeszcze w XIII w. benedyktyni odbudowali opactwo, a całe wzgórze otoczyli obronnym murem. Klasztor w Tyńcu stał się z czasem silnie ufortyfikowaną twierdzą, która kilkakrotnie odegrała ważną rolę w historii Polski. Dzięki zapobiegliwości i hojnym darowiznom benedyktyni tynieccy dorobili się ogromnej fortuny i do połowy XV w. zaliczali się do najbogatszych konwentów w Polsce. Jak pisze w swojej kronice Jan Długosz, posiadali dobra, składające się ze stu wsi i pięciu miasteczek.

W wiekach XIV i XV mnisi wznieśli na wzgórzu tynieckim kościół gotycki bez wież. Z tego kościoła zachowały się do naszych czasów liczne fragmenty: fundamenty, szkarpy, dwa okna w prezbiterium, schody na piętro, skarbczyk i płyta posadzkowa. Gotycki kościół przebudowano w latach 1618-1622 w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów.

Rozbudowie i przeróbce uległ również klasztor. Na początku XIV w. we wschodnim jego skrzydle powstał krzyżowo sklepiony kapitularz, a w XV w. gotyckie krużganki, otaczające wirydarz. Kilkakrotnych przebudów w stylu renesansowym i barokowym dokonano w XVI i XVII w.

Monumentalne budowle tynieckie ucierpiały poważnie w czasie najazdu na Polskę wojsk szwedzkich w połowie XVII w. oraz w latach 1770-1772, gdy w twierdzy bronili się konfederaci barscy. Ostateczny cios zadał opactwu wielki pożar, jaki wybuchł od pioruna w 1831 r., po którym odnowiono tylko kościół.

Na początku XIX w. Austriacy dokonali kasacji klasztoru benedyktynów i do 1831 r. w Tyńcu przebywali jezuici, a później budynki klasztorne przejęło biskupstwo krakowskie.

Tuż przed wybuchem II wojny światowej kardynał Adam Sapieha sprowadził ponownie benedyktynów do Polski i przystąpił do odbudowy zabytkowego opactwa, ale realizację tych zamierzeń udaremniła napaść na Polskę wojsk hitlerowskich. Dopiero po II wojnie światowej, m.in. dzięki przyznanym na ten cel poważnym funduszom państwowym, podjęto prace archeologiczne, restauracyjne i konserwatorskie. Dotychczas odbudowano wschodnią część południowego skrzydła klasztoru.

Do zabudowań klasztornych wchodzi się od północno-wschodniej strony, przez średniowieczne budynki bramne. W pierwszym z nich, tzw. opatówce, urządzono małe muzeum (wykopaliska, dawne widoki Tyńca itp). Następna brama prowadzi na główny dziedziniec, z którego krańca, odgrodzonego od urwiska niskim murem parapetowym, roztacza się przepiękny widok. Na środku dziedzińca stoi zabytkowa studnia z 1620 r., ozdobiona drewnianą altaną.

Klasztor przylega do południowej ściany kościoła. Warto obejrzeć gotyckie krużganki oraz XIV-wieczny kapitularz. Tyniecki klasztor zgromadził w czasie swego długiego trwania wiele cennych przedmiotów liturgicznych oraz wspaniałą bibliotekę. Bogate tynieckie zbiory po kasacie klasztoru w 1816 r. wywieziono. Po powrocie benedyktynów do Tyńca w 1939 r. odzyskano jedynie znikomą ich część.

W kościele na uwagę zasługuje ołtarz główny z poł. XVIII w., ufundowany został przez opata Stanisława Benedykta Bartoszewskiego: późnobarokowy, wykonany z czarnego marmuru, na którego tle odcinają się złocone figury świętych. Jego projekt i wykonanie łączone jest ze szkołą Franciszka Placidiego. Zajmujący środkową część ołtarza obraz autorstwa Andrzeja Radwańskiego przedstawia Patronów kościoła adorujących Trójcę Świętą. W tej samej, czarno-złotej tonacji utrzymana jest drewniana, również późnobarokowa ambona w kształcie łodzi. Ambonę zdobi rzeźbiona, jak gdyby udrapowana sieć, a u dołu łodzi widoczne są fale i wynurzające się z nich ryby. Prawdopodobnie wykonał ją Franciszek Józef Mangoldt.

W długim prezbiterium - chórze zakonnym znajdują się XVII-wieczne stalle, których zaplecki zdobi cykl obrazów przedstawiający sceny z życia benedyktyńskich świętych - po stronie północnej, a po południowej - sceny z życia św. Benedykta.

Zakonnicy, według reguły św. Benedykta mieli utrzymywać się z pracy rąk własnych. Przy klasztorze istniały zatem zabudowania gospodarcze i ogród. Tyniecki ogród - na południowym stoku wzgórza, za kamiennym murem z dwoma obronnymi basztami z XVII w. -jest jednym z pierwszych renesansowych założeń tego typu na ziemiach polskich. Ma on trzy poziomy, z których najniższy ma kształt dzwonu. Ten właśnie poziom wraz z przejściem do drewnianego spichlerza został udostępniony zwiedzającym.

© 2005-2007 Katolicka Agencja Informacyjna. Wszelkie prawa zastrzeżone.